Język

Cypryjski alfabet – wyspa od α do ω – cz. 1

Posted Blog

AΑ, α jak Ἀσία (Azja) – Republika Cypru jest członkiem Unii Europejskiej i w związku z tym często jest kojarzona z Europą i faktycznie politycznie do niej należy. Tymczasem geograficznie wyspa w całości leży w Azji. Związana z UE część zajmuje tylko fragment wyspy, resztę terytorium obejmuje Turecka Republika Cypru Północnego. Dodatkowo na południu znajdują się dwa niewielkie terytoria zamorskie Wielkiej Brytanii (Akrotiri i Dhekelia), a wewnątrz nich istnieją trzy strefy kontrolowane przez Republikę Cypru. Zrozumieć podział terytorialny administracyjny i polityczny wyspy nie jest więc łatwo. Należy wiedzieć też, że obie cypryjskie republiki rozdzielone są tzw. Zieloną Linią – strefą niczyją kontrolowaną przez wojska ONZ.

CyprusCyprusCyprus

BB β jak Βόρεια Κύπρος (Cypr Północny) – zajmuje północno – wschodnią część wyspy i jest państwem oficjalnie uznawanym wyłącznie przez Turcję i Nachiczewańską Republikę Autonomiczną. Cypr Północny, a w zasadzie Turecka Republika Północnego Cypru jest tworem powstałym na terytorium wyspy w 1983 roku i zamieszkanym w większości przez ludność turecką. Pomimo, że nie jest to powszechnie uznawany kraj, Organizacja Narodów Zjednoczonych jest aktywnie zaangażowana w ochronę jego granic. Aby rozdzielić strony konfliktu niezbędne jest utrzymywanie przez ONZ strefy buforowej oddzielającej od siebie narody i wyznania. W tej chwili przepływ ludności między obiema częściami wyspy jest swobodny, ale kontrola paszportowa jest utrzymana. Cypr Północny posiada swoją flagę, hymn i rząd, a walutą tam obowiązującą jest turecka lira. Przekraczając granicę przechodzimy ze strefy euro do obszaru funkcjonowania tureckiej waluty, oczywiście turyści są chętnie obsługiwani w obu walutach. Stolicą państwa jest, tak jak Republiki Cypru, Nikozja, więc miasto jest podzielone jest pomiędzy oba kraje.

CyprusCyprusCyprus

Cγ jak γάτα (kot) – kto nie lubi kotów niech nawet się nie wybiera na wyspę. Bliskie spotkanie z jednym z nich jest gwarantowane. Prędzej czy później znajdziemy któregoś z włochatych czworonogów ocierającego się o naszą nogę. Wyspę zamieszkują tysiące kotów, które spotkamy dosłownie wszędzie, w sklepach, hotelach, na podwórku, wylegujące się na chodnikach, pochowane we wszystkich zakamarkach miast i miasteczek. Koty zostały podobno sprowadzone na wyspę w IV wieku w celu rozprawienia się z rosnącą ilością węży. Przyczyniła się do tego św. Helena, matka Konstantyna Wielkiego. I tak plaga węży została zastąpiona plagą kotów. To jedna legenda. Inni kierują swoje przypuszczenia w kierunku związków Cypru z kulturą starożytnego Egiptu i boginią Bastet. Bogini miłości, radości i muzyki, patronka domowego ogniska, symbol płodności przedstawiana była jako kobieta z głową kota. Z resztą w całej kulturze egipskiej koty zajmowały znaczące miejsce. Ale obecność kotów na Cyprze i pozytywny stosunek mieszkańców do tych zwierząt sięgają prawdopodobnie znacznie wcześniejszych czasów. Wykopaliska prowadzone na wyspie ujawniły dowody na udomowienie kotów przez Cypryjczyków już 9500 lat temu! Historia wspólnego życia przez 9500 lat umocniła szczególne więzi wyspiarzy ze zwierzętami i po dziś dzień są one traktowane na Cyprze w szczególny sposób.

Cyprus CyprusCyprus

D

Δ δ jak δεξιά πλευρά – prawa strona – to właśnie po prawej stronie spodziewamy się znaleźć kierownicę w cypryjskich autach. Kierowcy miejcie się na baczności – podchodzimy do auta z prawej strony! W związku z tym łatwo się domyślić, że będziemy jeździć też jakoś dziwnie. Dokładnie – ruch drogowy na wyspie odbywa się po stronie lewej. Totalna masakra dla kogoś, kto przyjeżdża z kraju, w którym obowiązuje ruch prawostronny. Ale nie jest tak źle, po pewnym czasie można się przyzwyczaić. Tylko zmienianie biegów lewą ręką przywołuje na myśl dawno zapomniany kurs na prawo jazdy, kiedy zmiana biegu wymagała spojrzenia na dźwignię. Na świecie ruch lewostronny obowiązuje na 75 terytoriach, podczas kiedy 161 państw stosuje ruch prawostronny. Prawdopodobnie lewostronna zasada jest to pierwotna reguła poruszania się po wszelkich drogach i traktach. Przyczyną leżącą u podstaw takiego rozwiązania jest praworęczność większości populacji ludzkiej (ok. 90%), która poruszającym się po lewej stronie drogi pozwala na dobycie broni i prowadzenie walki z nadchodzącym przeciwnikiem z użyciem właśnie prawej ręki. Wersja dla pacyfistów – pozwala to na radosne powitanie zbliżającego się przyjaciela poprzez uścisk prawej dłoni. Ruch lewostronny na Cyprze jest pamiątką po panowaniu brytyjskim. Zakończyło się ono w 1960 roku ale zasady ruchu drogowego pozostały. Po lewej stronie poruszamy się zarówno po Republice Cypru, jak i Tureckiej Republice Cypru Północnego.

Cyprus Cyprus Cyprus

E

Ε ε jak Ελαιόλαδο – oliwa z oliwek – to tłuszcz powstający w wyniku mechanicznego wyciskania oliwek, czyli owoców drzewa oliwnego. Oliwki dzielimy zasadniczo na trzy grupy, pod kątem tego, kiedy zostały zebrane. Oliwki zbierane tuż przed dojrzeniem są zielone, te zrywane kiedy już proces dojrzewania się rozpocznie są fioletowo-czerwone, natomiast te, które osiągną już pełną dojrzałość są czarne lub ciemnofioletowe. Drzewo oliwne jest charakterystyczne dla całego basenu Morza Śródziemnego i oczywiście obficie występuje na Cyprze. Produkcja oliwy z oliwek na wyspie rozpoczęła się przynajmniej 2000 lat przed naszą erą, ale prawdziwa eksplozja upraw drzewa nastąpiła niedawno, bo w latach 30. XX wieku. Cypryjczycy lubują się w oleju z oliwek, jako że jest to jeden z najzdrowszych tłuszczów. Olej wykorzystują oczywiście w kuchni, ale też do produkcji kosmetyków i w obrzędach religijnych. Co ciekawe aby wyprodukować 1 litr oliwy potrzebujemy minimum 5 kg owoców. Najwięcej gajów oliwnych na Cyprze  spotkamy w okolicach Nikozji, a w skali całego kraju zajmują one około 12000 ha, czyli prawie 10% powierzchni wyspy. Takie rozmiary upraw pozwalają wyprodukować rocznie 12000 ton oliwy. Na Cyprze możemy znaleźć wiele atrakcji turystycznych związanych z oliwą. Ciekawe jest muzeum – fabryka oliwy, Oleastro Olive Park, położone w połowie odległości pomiędzy Pafos a Limassol, 15 minut samochodem od głównej drogi. Prezentuje ona historię upraw drzewa oliwnego, różne metody przetwórstwa owoców i rolę oliwek w kulturze cypryjskiej. Minusem jest to ze poza szczytem sezonu muzeum jest zamykane o dowolnych porach, wiec bez wcześniejszego kontaktu telefonicznego nie warto się tam wybierać. Ponadto polecamy wybrać się na północ od Limassol, na tereny wykopalisk archeologicznych, gdzie można obejrzeć zrekonstruowaną prasę do produkcji oliwy z oliwek pochodzącą z VII-IX wieku naszej ery.  Tego samego typu prasy służyły również do wyciskania soku z winogron do produkcji wina.

CyprusCyprusCyprus

FG

Ζ ζ jak Ζιβανία – Zivania – wydaje się, że jeżeli próbowałeś już grappy we Włoszech, rakiji w Chorwacji i czaczy w Gruzji, to rynek destylatów z winogron masz już opanowany. Tymczasem okazuje się, że do kompletu brakuje jeszcze między innymi Zivanii. To cypryjski trunek nieco różniący się od pozostałych. Oryginalna Zivania produkowana jest wyłącznie z dwóch rodzajów winogron uprawianych na Cyprze: Xynisteri i Marvo. Jest to napój o stosunkowo wysokiej zawartości alkoholu (ok. 45%), przeźroczysty, o lekko słodkim aromacie. Jego historia sięga XV wieku. Generalnie trunek jest produkowany na potrzeby własne przez wielu cypryjczyków i wykorzystywany w kulturze cypryjskiej również jako środek medyczny i rozgrzewający. Oprócz tradycyjnej istnieje również czerwona Zivania z dodatkiem ziół i cynamonu, produkowana przez Winarnię Kykkos w dwóch wersjach – słodkiej i wytrawnej, a także Zivania sezonowana w dębowych beczkach. Na zdjęciach poniżej tradycyjna aparatura do produkcji trunku i dwa rodzaje najpopularniejszej Zivanii.

Cyprus, Zivania Cyprus, ZivaniaCyprus, Zivania

H

Η η jak Η Γέννηση της Αφροδίτης  – Narodziny Wenus – południowe wybrzeże wyspy, lazurowa woda, pieniąca się wokół wielkiej skały wyrastającej tuż przy brzegu, wiosenne słońce zalewające światłem zatokę, chłodny orzeźwiający wiatr – idealnie. Nic więc dziwnego, że to właśnie tu ukazała się światu bogini miłości i piękna – Wenus, a raczej Afrodyta, bo mitologia grecka jest tu bardziej właściwa. Według legendy najpiękniejsza z bogiń po prostu wystąpiła tu na brzeg wprost z morskiej piany. Inna opowieść wiąże wynurzenie się bogini w tym miejscu z odciętym i wrzuconym do morza właśnie tu przyrodzeniem boga nieba Uranosa. Tak czy owak Cypr stał się miejscem wiecznego kultu tej piękności. Wiecznego, bo po dziś dzień mieszkańcy kultywują jej pamięć, powołując się na jej imię  nazwach hoteli, restauracji i innych atrakcji turystycznych, co zapewnia im stały dopływ turystów przyciąganych przez legendę. Do dziś nawet przetrwało imię Afrodyta, chętnie nadawane dziewczynkom.

Cyprus, AphroditeCyprus, AphroditeCyprus, Aphrodite

I

Θ θ ϴ ϑ jak Θρησκεία – religia – większość mieszkańców Republiki Cypru to wyznawcy Cypryjskiego Kościoła Prawosławnego. Ponad 90% mieszkańców identyfikuje się z religią prawosławną, a historia chrześcijaństwa na wyspie sięga IV wieku naszej ery. Od czasu wielkiej schizmy wschodniej, kiedy to Cypr zerwał kontakty z kościołem łacińskim, wyspa przeszła przez ery panowania francuskiego, weneckiego, tureckiego i brytyjskiego, aby po uzyskaniu niepodległości religia prawosławna mogła swobodnie na wyspie rozkwitnąć. Pierwszym prezydentem kraju został nawet wybrany arcybiskup Makarios III. Jedną z najważniejszych świątyń, które koniecznie należy odwiedzić na Cyprze jest Cerkiew św. Łazarza w Larnace, wzniesiona w IX wieku z kryptą św. Łazarza w podziemiach. Ważnymi miejscami kultu są dla Cypryjczyków również klasztory, których 12 rozlokowanych jest w różnych częściach wyspy, a najbardziej znanym, prawdopodobnie ze względu na produkcję tradycyjnych alkoholi, jest klasztor w Kykkos.
Drugą najpopularniejszą religią na wyspie jest islam, właściwy oczywiście dla Tureckiej Republiki Północnego Cypru. Ale o tym poniżej.

CyprusCyprusCyprus, Ayia Napa Cathedral

J

Ι ι jak Ισλάμ – Islam – przekraczając granice Cypru Północnego przenosimy się do zupełnie innego świata – obszaru kulturowo związanego z Turcją, a religijnie oczywiście z Islamem. Islam pojawił się na wyspie w XVI wieku, ale większość dzisiejszych muzułmanów to osadnicy tureccy, którzy napłynęli na wyspę po inwazji Turcji w 1974. W związku z tym większość z nich to sunnici. Po północnej stronie wyspy obserwujemy ciekawe efekty mieszania się kultur i wyznań, jak na przykład ten w Famaguście. Niegdyś Katedra św. Mikołaja, a od XVI wieku po dziś dzień, Meczet Mustafy Lali Paszy. Ten dziwny twór, na pierwszy rzut oka wyglądający jak zrujnowana gotycka katedra, jest faktycznie świątynią islamską, o czym świadczy dobudowany do jednej z wież minaret. Wszystkie charakterystyczne dla chrześcijaństwa freski czy witraże zniszczono, a ściany pomalowano na biało i odtąd budowla z powodzeniem służy muzułmańskiej społeczności. Oprócz Cypru Północnego muzułmanie żyją i mają swoje miejsca kultu również na terenie Republiki Cypru. Jednym z najważniejszych jest bajkowo położony na brzegu Słonego Jeziora meczet Hala Sultan Tekke, mający szczególne znaczenie dla wszystkich muzułmanów, nie tylko tych tureckich. Jest to prawdopodobnie miejsce pochówku Umm Haram, mamki samego proroka Mahometa.

Cyprus, Hala Sultan TekkeCyprus, Lala Mustafa PashaCyprus, Yenicami Mosque, Nicosia

K

Κ κ – κουμανδαρία – Commandaria – prawdopodobnie jest to najstarszy do dziś produkowany gatunek wina na świecie. Nazwa Commandaria pojawiła się na pewno już w XII wieku. To deserowe wino cypryjskie produkowane jest na wyspie w rejonie między wybrzeżem lazurowego Morza Śródziemnego, a szczytami gór Troodos. Uprawa, suszenie na słońcu i fermentacja winogron wykorzystywanych do jego produkcji odbywa się na terenie jednej z 14 miejscowości, w regionie zwanym właśnie Commadaria. Oczywiście wykorzystuje się tu te same dwa szczepy winogron Xynisteri i Mavro, rdzennie cypryjskie gatunki, które są również podstawą przy produkcji Zivanii. Commandaria to złotobrązowe gęste słodkie wino, bywa, że pachnące kawą i czekoladą, na pewno owocami, a często też mające lekki posmak świeżości. Cypryjczycy chętnie popijają je na zakończenie posiłków. Aby wydobyć pełnię jego smaku i aromatu, wino musi być podawane w temperaturze 12 – 14 stopni. No i oczywiście wizyta na Cyprze bez spróbowania Commandarii w ogóle się nie liczy.

Cyprus CommandariaCyprus CommandariaCyprus Commandaria

L

Λ λ as Λάρνακα – Larnaka. Our first steps after landing at nearby airport we directed to Larnaca. This is a city located in the south of the island, although small, it’s third largest on Cyprus. Finally we could take off Ola’s long sleeves necessary in Poland. Weather was perfect. Larnaca is typical tourist place, where sunburned turists spend their time eaither on the beach or in some coastal restaurants. Larnaca hosts must think that tourists need to have things they like on hand, so at every step we find McDonald’s, KFC or Starbucks between restaurants trying to keep local atmosphere. But bored with sunbathing turists will find in town also something interesting to see. The most important is of course the Church of St. Lazarus and Hala Sultan Tekke Mosque but we have mentiond them already before. Besides them you need to cover the whole seaside promenade starting from the monument of Zeno of Kition. This Greek stoic was born in Larnaca, which was previously called Kition. You have to pass some market stalls selling all you can imagine, get to the stone winged lion brought to Larnaca by Venetians and finish your walk at the medieval Larnaca Castle. Local beaches are very well kept but if you look for some other type of activities than sunbathing, plan to spend no more than half a day in Larnaca because Cyprus offers a lot more.

Cyprus, LarnacaCyprus, LarnacaCyprus, Larnaca

M

Μ μ jak μεζέδες  – meze. Jadąc na Cypr wiadomo – trzeba spróbować meze. To konieczność, nie można wyjechać z wyspy bez zjedzenia meze. Ale właściwie co to jest i czy będzie smakowało Oli? Smakowało na pewno będzie jak większość „dorosłego” jedzenia, ale czy będzie to coś odpowiedniego dla niej? Zobaczymy. Przechadzając się uliczkami cypryjskich miasteczek wciąż spotykaliśmy krzyczące bannery „najlepsze meze”, „fish meze” , „meat meze”. My postaraliśmy się znaleźć niewielką, z dala od turystycznego zgiełku restaurację serwującą ten smakołyk. Meze okazało się czymś na kształt hiszpańskich tapas, czyli z grubsza wyborem przystawek. Wybraliśmy opcję „fish meze” i otrzymaliśmy kolejno zestaw sosów, sałatkę i całą gamę owoców morza. Jak się można domyślać Ola musiała obejść się smakiem, bo smażone na głębokim tłuszczu meze nie wydały nam się najlepsze dla małego brzuszka. Meze jest charakterystyczne dla wschodniego wybrzeża Morza Śródziemnego występując w różnych wariacjach, zależnie od kraju. W niektórych regionach meze serwowane jest przed głównym daniem, na Cyprze raczej podawane jest jako posiłek sam w sobie. Składające się z kilkunastu różnych smakołyków pozwala z powodzeniem napełnić żołądek. Poleca się uzupełnić je jakimś lokalnym trunkiem, na przykład Zivanią.

Cyprus, MezeCyprus, MezeCyprus, Meze
Comments (6)
  1. Kinga 09/04/15 at 08:48

    Very interesting idea to write post that way – I like it! And I love cats, good food and beautiful places so I think I have to go to Cyprus! :)

  2. Mucha w sieci 09/04/15 at 09:41

    Czytałam na którymś forum, że bezpośredni lot do części tureckiej traktowany jest jako nielegalne przekroczenie granicy. Prawda to? Wpis był z roku 2012 i nie wiem w jakim stopniu jest to aktualne.

    • Magdalena Kuźma 10/04/15 at 08:52

      Raczej nie jest to w żaden sposób nielegalne. Przylecieć można na pewno tylko z Turcji lub z międzylądowaniem w Turcji. Na lotnisku trzeba poddać się kontroli paszportowej i koniec. Potem można zostać w CP lub wybrać się do południowego. Problem prawdopodobnie byłby, gdybyśmy chcieli zabrać do południowego auto wypożyczone w północnym.

  3. Asia | Byłem tu. Tony Halik. 09/04/15 at 10:40

    Great idea to present Cyprus and its culture. I love Cypriot and Greek alphabet as I had lots of physics during my studies and those letters are very familiar to me. Thanks to that, beeing in Cyprus I could more or less read the inscriptions on the banners or road signs. :)
    btw, I liked Cyprus very much. I will visit your blog for more information with pleasure.

  4. Lukasz (Choose travel) 10/04/15 at 22:05

    Wow, swietny design, zdjecia i pomysl na post, gratulacje! Postawilbym tylko na wiecej historii i postaci z Cypru, zeby nieco bardziej ozywic :) Sorry za brak polskich znakow, ale pisze z Ukrainy i nie mam polskiej klawiatury 😉

Skomentuj Magdalena Kuźma Anuluj pisanie odpowiedzi

Your email address will not be published. Required fields are marked *